CHUYÊN ĐỀ SỐ 03:

ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI – FDI – FOREIGN DIRECT INVESTMENT

1. Khái niệm:

Đầu tư trực tiếp nước ngoài là nguồn vốn nước ngoài dài hạn của cá nhân hay doanh nghiệp đầu tư trực tiếp theo luật đầu tư nước ngoài tại các quốc gia nhằm tìm kiếm lợi nhuận bằng cách kết hợp bới nước chủ nhả để tiến hành sản xuất kinh doanh và lợi nhuận sẽ được chia theo tỷ lệ vốn đóng góp. Đây là loại hình di chuyển vốn quốc tế mà người chủ sở hữu vốn đồng thời là người trực tiếp quản lý và điều hành đối tượng đầu tư. Nói cách khác, đầu tư trực tiếp là loại hình di chuyển vốn quốc tế có đặc trưng quyền sở hữu và quyền sử dụng vốn gắn chặt với nhau.

Tổ chức Thương mại Thế giới đưa ra định nghĩa như sau về FDI:

Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) xảy ra khi một nhà đầu tư từ một nước (nước chủ đầu tư) có được một tài sản ở một nước khác (nước thu hút đầu tư) cùng với quyền quản lý tài sản đó. Phương diện quản lý là thứ để phân biệt FDI với các công cụ tài chính khác. Trong phần lớn trường hợp, cả nhà đầu tư lẫn tài sản mà người đó quản lý ở nước ngoài là các cơ sở kinh doanh. Trong những trường hợp đó, nhà đầu tư thường hay đựoc gọi là “công ty mẹ” và các tài sản được gọi là “công ty con” hay “chi nhánh công ty”.

2. Đặc điểm:

– Các chủ đầu tư nước ngoài phải đóng góp một số vốn tối thiểu theo luật đầu tư của mỗi quốc gia. Ví dụ Luật đầu tư nước ngoài tại VN quy định chủ đầu tư nước ngoài phải đóng góp tối thiểu 30% vốn pháp định của dự án.

– Quyền quản lý, điều hành đối tượng đầu tư phụ thuộc vào mức độ góp vốn. Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư phụ thuộc vào hoạt động sản xuất kinh doanh và phải được phân chia theo tỷ lệ góp vốn trong vốn pháp định.

2.1. Ưu điểm:

• Đối với nuóc xuất khẩu vốn (quốc gia đi đầu tư):

+ Tăng quy mô GNP.

+ Do đặc điểm của đầu tư là quyền sở hữu và quyền điều hành, quản lý vốn gắn liền với nhau nên vốn được sử dụng hợp lý đạt diệu quả cao, giảm những bất đồng , tranh chấp trong điều hành quản lý vốn.

+ Chủ đầu tư nước ngoài đưa cơ sở sản xuất tới gần vùng nguyên, nhiên liệu, lao động, khu vực tiêu thụ sản phẩm, nâng cao được lợi nhuận của vốn so với trong nước.

+ Tránh được hàng rào bảo hộ mậu dịch của nước sở tại (quốc gia tiếp nhận vốn đầu tư). Bởi vì đầu tư trực tiếp tạo ra các đối tượng đầu tư ngay “trong lòng” các quốc gia tiếp nhận đầu tư.

+ Tận dụng chính sách khuyến khích đầu tư nước ngoài của các quốc gia tiếp nhận vốn đầu tư dẫn đến hiệu quả vốn đầu tư cao.

• Đối với nước tiếp nhận đầu tư

+ Tăng quy mô GDP, mở rộng cơ cấu kinh tế trong nước, tạo đà cho sự phát triển.

+ Làm tăng lượng cung vốn và khả năng tiếp nhận công nghệ, kỹ năng quản trị và thị trường.

+ Huy động được nguồn vốn ở mức độ tối đa. Bởi vì đầu tư trực tiếp chỉ quy định mức độ đóng góp vốn tối thiểu.

+ Đầu tư trực tiếp tạo điều kiện cho quốc gia tiếp nhận đầu tư khai thác tốt nhất những tiềm năng về vị trí địa lý, tài nguyên, thiên nhiên, lao động.

+ Đầu tư trực tiếp tạo điều kiện cho nước sở tại sử dụng có hiệu quả phẩn vốn góp của mình, nâng cao tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế quốc dân

2.2. Nhược điểm

• Đối với quốc gia đi đầu tư: rủi ro đầu tư cao nếu môi trường kinh tế chính trị của quốc gia tiếp nhận đầu tư không ổn định

• Đối với quốc gia tiếp nhận đầu tư:

+ Xuất phát từ mục đích của đầu tư là lãi suất của vốn cao và thời gian thu hồi vốn nhanh nên chủ đầu tư chỉ tập trung vào các ngành và vùng có điều kiện thuận lợi để nhanh chóng đạt được mục đích trên. Điều đó thường dẫn đến hậu quả là cơ cấu ngành và vùng lãnh thổ của quốc gia tiếp nhận đầu tư phát triển không đồng đều, mất cân đối. Ví dụ, tại VN, vốn đầu tư nước ngoài thường tập trung vào những ngành đem lại lợi nhuận cao như công nghiệp (công nghiệp khai thác tài nguyên, công nghiệp chế biến), dịch vụ tại những nơi như Hà Nội, TP.HCM, Đồng Nai, Vũng Tàu…

+ Nguồn tài nguyên bị khai thác quá mức dẫn đến kiệt quệ, môi trường sinh thái bị ảnh hưởng.

+ Nếu quốc gia tiếp nhận đầu tư không kiểm tra, giám sát chặt chẽ sẽ dẫn đến tình trạng là nơi tiếp nhận công nghệ, máy móc, thiết bị lạc hậu, năng suất lao động thấp, chất lương lao động thấp, chất lượng sản phẩm thấp, giá thành cao; là nguyên nhân dẫn đến khả năng cạnh tranh không cao ngay tại sân nhà và xuất khẩu của quốc gia đi đầu tư đang cần thay thế.

3. Các hình thức FDI:

3.1. Phân theo bản chất đầu tư

– Đầu tư phương tiện hoạt động

Đầu tư phương tiện hoạt động là hình thức FDI trong đó công ty mẹ đầu tư mua sắm và thiết lập các phương tiện kinh doanh mới ở nước nhận đầu tư. Hình thức này làm tăng khối lượng đầu tư vào.

– Mua lại và sáp nhập

Mua lại và sáp nhập là hình thức FDI trong đó hai hay nhiều doanh nghiệp có vốn FDI đang hoạt động sáp nhập vào nhau hoặc một doanh nghiệp này (có thể đang hoạt động ở nước nhận đầu tư hay ở nước ngoài) mua lại một doanh nghiệp có vốn FDI ở nước nhận đầu tư. Hình thức này không nhất thiết dẫn tới tăng khối lượng đầu tư vào.

3.2. Phân theo tính chất dòng vốn

-Vốn chứng khoán: Nhà đầu tư nước ngoài có thể mua cổ phần hoặc trái phiếu doanh nghiệp do một công ty trong nước phát hành ở một mức đủ lớn để có quyền tham gia vào các quyết định quản lý của công ty.

-Vốn tái đầu tư: Doanh nghiệp có vốn FDI có thể dùng lợi nhuận thu được từ hoạt động kinh doanh trong quá khứ để đầu tư thêm.

– Vốn vay nội bộ hay giao dịch nợ nội bộ :Giữa các chi nhánh hay công ty con trong cùng một công ty đa quốc gia có thể cho nhau vay để đầu tư hay mua cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp của nhau.

3.3. Phân theo động cơ của nhà đầu tư

– Vốn tìm kiếm tài nguyên: Đây là các dòng vốn nhằm khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên rẻ và dồi dào ở nước tiếp nhận, khai thác nguồn lao động có thể kém về kỹ năng nhưng giá thấp hoặc khai thác nguồn lao động kỹ năng dồi dào. Nguồn vốn loại này còn nhằm mục đích khai thác các tài sản sẵn có thương hiệu ở nước tiếp nhận (như các điểm du lịch nổi tiếng). Nó cũng còn nhằm khai thác các tài sản trí tuệ của nước tiếp nhận. Ngoài ra, hình thức vốn này còn nhằm tranh giành các nguồn tài nguyên chiến lược để khỏi lọt vào tay đối thủ cạnh tranh.

– Vốn tìm kiếm hiệu quả : Đây là nguồn vốn nhằm tận dụng giá thành đầu vào kinh doanh thấp ở nước tiếp nhận như giá nguyên liệu rẻ, giá nhân công rẻ, giá các yếu tố sản xuất như điện nước, chi phí thông tin liên lạc, giao thông vận tải, mặt bằng sản xuất kinh doanh rẻ, thuế suất ưu đãi, v.v…

– Vốn tìm kiếm thị trường: Đây là hình thức đầu tư nhằm mở rộng thị trường hoặc giữ thị trường khỏi bị đối thủ cạnh tranh dành mất. Ngoài ra, hình thức đầu tư này còn nhằm tận dụng các hiệp định hợp tác kinh tế giữa nước tiếp nhận với các nước và khu vực khác, lấy nước tiếp nhận làm bàn đạp để thâm nhập vào các thị trường khu vực và toàn cầu.

3.4. Các hình thức đầu tư FDI:

– Hợp đồng hợp tác kinh doanh

– Xí nghiệp liên doanh

– Xí nghiệp 100% vốn nước ngoài

– Khu chế xuất, khu công nghiệp tập trung.

Theo bạn, tại VN hiện nay, trong 4 hình thức này, hình thức nào chiếm tỷ trọng cao nhất, hình thức nào có tỷ trọng vốn lớn nhất, hình thức nào được nhà đầu tư yêu thích nhất và hình thức nào được Việt Nam yêu thích nhất? Vì sao?

4. Xu hướng của đầu tư trực tiếp trên thế giới trong thời gian hiện nay

– Ngày nay, dòng chảy của vốn đầu tư trực tiếp chủ yếu vàocác nước công nghiệp phát triển (OECD)

Theo bạn, điều này có nghịch lý hay không khi các nước thuộc OEDC là những nước nhiều vốn? Và xu hướng trên có đang thay đổi không và thay đổi như thế nào?

-Xu hướng giảm sút FDI bắt đầu chậm lại, tình hình trên là do những nguyên nhân sau: thứ nhất, kinh tế thế giới phục hồi chưa thật mạnh, thị trường tiêu thụ sản phẩm cao kém sôi động ; thứ hai, thôn tính và sáp nhập (M&A) vẫn giảm. Hoạt động M&A của các nước thuộc Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển (OECD) giảm cả về số lượng lẫn giá trị.

– Có sự thay đổi lớn về tương quan lực lượng giữa các quốc gia chủ đầu tư quốc tế. Trong suốt thế kỷ 20 tương quan lực lượng chủ đầu tư thế giới có sự biến động mạnh gắn liền với sự hưng thịnh của các quốc gia và khu vực. Đầu thế kỷ 20, dẫn đầu thế giới về đầu tư nước ngoài là các quốc gia Anh, Pháp, Mỹ, Đức, Hà Lan.Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2 Mỹ dẫn đầu, đến cuối thế kỷ thì Nhật Bản vương lên vị trí hàng đầu. Ngoài ra, nhờ có sự thành công nhảy vọt trong lĩnh vực phát triển kinh tế của các quốc gia thuộc NICs cũng đẩy mạnh đầu tư ra nước ngoài và chiếm vị trí ngày càng lớn.

– Lĩnh vực đầu tư cũng có nhiều thay đổi. Từ lĩnh vực đầu tư ra nước ngoài nhằm khai thác tài nguyên thiên nhiên, phát triển nông nghiệp và một số ngành chế biến nông sản nhằm mục đích sử dụng nguồn nhân công rẻ tại các quốc gia tiếp nhận vốn đầu tư, ở cuối thế kỷ này, các chủ đầu tư đã chuyển sang lĩnh vực thương mại, dịch vụ, tài chính và các ngành có hàm lượng kỹ thuật cao.

Đối với các nước tiếp nhận vốn đầu tư là các nước đang phát triển, chủ đầu tư để đạt mục đích lợi nhuận cao và thời gian thu hồi vốn nhanh nên thưởng tập trung vào các lĩnh vực :

+ Các dự án vừa và nhỏ với khả năng thu hồi vốn nhanh để giảm thiểu rủi ro.

+ Các ngành khai thác tài nguyên chiến lược như dầu mỏ, than đá, quặng sắt, gỗ…

+ Các dự án cho phép tận dụng tối đa điều kiện ưu đãi của Luật đầu từ nước ngoài của các quốc gia tiếp nhận đầu tư. + Các ngành sử dụng nhiều lao động

+ Các ngành có thị trường tiêu thụ tại quốc gia tiếp nhận đầu tư để giảm thiểu thuế đánh vào hàng nhập khẩu. + Các ngành gây ô nhiễm môi trường.

– Dòng đầu tư gián tiếp đang bắt đầu hồi phục, theo IMF, WB, vốn đầu tư tư nhân ròng vào cổ phiếu và trái phiếu tại các nền kinh tế thị trường có chiều hướng tăng.

– Đầu tư mới sẽ thay thế sát nhập, Cơ quan xúc tiến và đầu tư của 106 nước cho rằng các Công ty xuyên quốc gia (TNCs) sẽ quan tâm đến đầu tư mới thay vì sát nhập vì:

+ Thứ nhất, lợi nhuận do M&A đem lại giảm sút, hiện nay các công ty lớn đã sát nhập gần hết do vậy chỉ còn các công ty nhỏ hoạt động ở những lĩnh vực ít hấp dẫn.

+ Thứ hai, các quốc gia ngày càng có những quy định chặt chẽ hơn đối với hoạt động M&A. Vì dụ, chính phủ Mỹ giải quyết vụ việc Microsoft.

– Vốn đầu tư vào các nước châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, tăng nhanh. Nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế trong những năm cuối thế kỷ 20 luôn cao và ổn định, nên châu Á trở thành khu vực hấp dẫn đầu tư nước ngoài. Mặc khác khu vực này còn có nguồn lao động dồi dào với giá còn thấp và môi trường đầu tư được các quốc gia luon cải thiện, càng tạo nhiều hấp dẫn với nhà đầu tư.

5. FDI tại Việt Nam

Nhìn vào tình hình đầu tư tại nước ta trong những năm qua có những kết luận sau:

– Số lượng dự án, tổng vốn đầu tư, quy mô vốn của dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài đều tăng ở những năm đầu sau đó giảm. Hiện tượng trên là do:

+ Ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tiền tệ châu Á, các quốc gia có vốn đầu tư lớn vào VN thì lại là những quốc gia bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ cho nên khả năng đầu tư bị giảm sút.

+ Môi trường đầu tư của các quốc gia trong khu vực được cải thiện có sức hấp dẫn hơn VN

– FDI góp phần quan trng trong việc khắc phục tình trạng thiếu hụt vốn của nước ta. Nên kinh tế của nước ta trong thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung có tỷ lệ đầu tư và tiết kiệm thấp ( thậm chí dưới 0); do đó ảnh hưởng rất lớn đến tích lũy và đầu tư. Từ sau khi đổi mới, tỷ lệ tiết kiệm được tăng lên nhưng còn rất thấp so với nhu vầu đầu tư. Mặt khác, chúng ta còn phải thanh toán nợ trong điều kiện thâm hụt ngân sách cao. Chính vì vậy mà nguồn vốn đầu tư nước ngoài đóng vai trò rất quan trọng và cần thiết cho sự nghiệp đổi mới của đất nước.

– Thông qua đầu tư trực tiếp của nước ngoài công nghệ và kỷ thuật tiên tiến đã thâm nhập vào quá trình sản xuất xã hội của nước ta. Nhiều tập đoàn lớn của Nhật Bản, Hàn Quốc đả đầu tư vào những ngành kinh tế có hàm lượng kỹ thuật cao như sản xuất ô tô, viễn thông, hóa chất, công nghiệp điện tử… Phần lớn thiết bị đưa vào nước ta thuộc loại trung bình của thế giới nhưng vẫn tiên tiến hơn thiết bị hiện có của ta. Nhờ công nghệ tiên tiến nên đã góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa mẫu mã. Tạo điều kiện đẩy mạnh xuất khẩu và cải thiện chất lượng tiêu dùng.

– Đầu tư trực tiếp nước ngoài tạo việc làm cho người lao động trong nước. Tính đến 2003 các xí nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã tạo việc làm trực tiếp cho hơn 400.000 người và hàng trăm lao động phục vụ. Đặc biệt đầu tư trực tiếp đã tạo ra một đội ngũ quản lý có trình độ và kinh nghiệm.

– Đầu tư trực tiếp tạo nguồn thu ngân sách của Chính phủ. Thu ngân sách của Nhà nước từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh đó, FDI ở VN còn có các nhược điểm cụ thể:

– Trong những năm qua, vấn đề nổi cộm mà FDI đưa đến đó là không ít những công nghệ và thiết bị lạc hậu đã bị loại thải được nhập vào VN với giá đắt hơn thị trường từ 10 – 20%.

– Phân bố đầu tư không đồng đều giữa các vùng và các ngành. Vốn đầu tư thường tập trung vào các vùng có ưu thế cơ sở hạ tầng như TP.HCM, Hà Nội, … và vào các ngành có lợi nhuận cao và thời gian thu hổi vốn nhanh.

– Do mục đích của các nhà đầu tư là thu được lợi nhuận cao nên họ luôn tìm cách khai thác lợi thế tương đối của nước chủ nhà. Tại VN lợi thế nhất là giá lao động rẻ. Vì vậy các nhà đầu tư đã khai thác quá mức bằng cách tăng cường độ lao động, cắt xén điều kiện lao động. Từ đó đã xảy ra nhiểu tranh chấp giữa người lao động và chủ đầu tư.

Tư liệu tham khảo:

• Giáo trình kinh tế quốc tế , GS – TS Hoàng Thị Chỉnh – PGS – TS. Nguyễn Phú Tụ – ThS Nguyễn Hữu Lộc

• Bài giảng Kinh tế quốc tế , thầy Nguyễn Hoàng Lê – DH.Kinh Tế TP.HCM
• http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%A7u_t%C6%B0_tr%E1%BB%B1c_ti%E1%BA%BFp_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_ngo%C3%A0i